Pracownia elektrofizjologii i elektrostymulacji przy ul. Kopernika 17 była pierwszą tego typu jednostką w Krakowie.  Początki elektrostymulacji sięgają tu 1966 r. kiedy to w Klinice Chorób Wewnętrznych (od 1969 r. Klinice Kardiologii Ogólnej) profesora Władysława Króla wdrożono przełomową na owe czasy metodę – czasową stymulację endokawitarną, pozwalającą, po raz pierwszy w Polsce południowej, zabezpieczyć chorych z blokiem całkowitym i napadami MAS. W  roku 1967 rozpoczęto też wszczepianie stałych rozruszników serca, początkowo z udziałem chirurgów, potem na przełomie lat 60’ i 70’ wyłącznie siłami internistów/kardiologów (dr Janusz Kutyba) przy wsparciu  inżynierów elektroników (we wrześniu 1971 r. powstała w Klinice Pracownia Elektroniczna kierowana przez inż. Jacka Szczepkowskiego).

Rysunek 1. Eksplantowane rozruszniki serca wszczepiane w tut. Klinice w latach 70 i 80 XX wieku

Do 1974 r. w pracowni przy ul. Kopernika 17 wykonano łącznie ok. 300 zabiegów implantacji rozruszników serca. Z ważniejszych wydarzeń tego okresu to głośne medialnie wszczepienie ‘atomowego’ rozrusznika serca 12 sierpnia 1974 r. oraz na jesieni 1975 r. pionierska – pierwsza w Polsce –  teletransmisja sygnału pracy serca (pracy rozrusznika oraz EKG) z 10 szpitali w makroregionie, m.in. ze szpitali w Tarnowie, Nowym Sączu, Żywcu, Rabce, Zakopanym itp. do tut. Kliniki  – wyprzedzająca o kilka dekad dzisiejszą 'telemedycynę’  – transmisję z karetek EKG chorych z ostrym epizodem wieńcowym. Aparatura do teletransmisji była sprawna aż do 1981 (demontaż podczas stanu wojennego).

Rysunek 2. Pacjent z atomowym rozrusznikiem serca, obecni: Profesor Władysław Król, dr Janusz Kutyba oraz pielęgniarki Kliniki Kardiologii Ogólnej AM; sierpień 1974 r.

W latach 70’  działalność pracowni  tak się rozrosła, że w 1977 część oddziału przeniosła do szpitala im. dr Anki (dzisiejszy szpital im. Jana Pawła II) i tam kontynuowała pracę jako pododdział Kliniki Prof. W. Króla. tzw. „Oddział Elektrostymulacji”; działał on całkowicie na bazie personelu tut. Kliniki, początkowo kierowany przez dr J. Kutybę. Po powstaniu Instytutu Kardiologii (1979 r.) pododdział ten nazwano „Odziałem Elektrostymulacji I Kliniki Kardiologii IK”. W roku 1981 oddział ten usamodzielnił się jako nowa jednostka Instytutu – „Klinika Elektrokardiologii”, przejmując część personelu i większość zabiegów implantacji rozruszników serca w Krakowie. Pomimo tego elektrostymulacja i elektrofizjologia nadal równolegle trwała w tut. Klinice i tut. Pracowni. Kontynuowano, choć w mniejszej ilości, implantacje rozruszników serca, wykonywanie badań elektrofizjologicznych i wdrażanie nowych rozwiązań: m.in. w 1985r. wykonano pierwsze inwazyjne badanie elektrofizjologiczne z rejestracją potencjału pęczka Hisa, w tym też roku wszczepiono pierwszy programowalny (falami radiowymi) rozrusznik serca.

Równolegle do zabiegów implantacji rozwijała się diagnostyczna elektrofizjologia inwazyjna – w tym okresie jeszcze „przedablacyjnym’ (pierwszą ablację prądem RF wykonano na świecie dopiero w 1987 r  – w Niemczech, Prof. Borgreffe) dużą rolę odgrywała ocena funkcji węzła zatokowego (wykonywana w tut. pracowni od początku lat 70′).

Po koniec lat 90’ ubiegłego wieku rozpoczął się ponownie bardzo dynamiczny rozwój elektrofizjologii i elektrostymulacji w Klinice przy ul. Kopernika 17, co rok zwiększano o ok. 30% ilość zabiegów, od ok. 100 w 1998 r. do ponad 1000 w 2012 r.; równolegle wdrażano najnowocześniejsze techniki elektrokardiologii interwencyjnej. W 2000 r . wykonano pierwsze zabiegi ablacji (pod nadzorem prof. Franciszka Walczaka) – w zespole WPW, w lecie 2002 r., po stażu w St. George’s Hospital w Anglii, pierwsze w Krakowie wszczepienie rozrusznika resynchronizującego (dr Marek Jastrzębski), także w 2002 r. rozpoczęto regularne wszczepianie kardiowerterów-defibrylatorów, od 2008 r. zaczęto wykonywać zabiegi ablacji z mapowaniem 3D, pierwsze w Polsce zabiegi z mapowaniem bezkontaktowym 3D (Ensite Array), zabiegi krioablacji punktowej, oraz resynchronizację wieloelektrodową (tzw. Tri-V). Ważnym wydarzeniem było rozpoczęcie od 2009 r. pierwszych w Krakowie i makroregionie zabiegów krioablacji balonowej ujść żył płucnych u chorych z migotaniem przedsionków (M. Jastrzębski).  W 2014 r. wdrożono stosowanie stałej stymulacji pęczka Hisa – najbardziej fizjologicznej stymulacji komór serca, pozwalającej osiągnąć lepsze wyniki w przywracaniu / niezaburzaniu synchronii skurczu serca niż stymulacja resynchronizująca.

Z czasem tut. Klinika stała się największym ośrodkiem wykonującym ablacje w Małopolsce.  Warto też pamiętać, że to w tut. pracowni, w 2008 r., rozpoczęła się era ablacji i krioablacji pediatrycznych w Krakowie –  zabiegi te po kilku latach przeniosły się do Kliniki Kardiologii Dziecięcej Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie-Prokocimiu gdzie są nadal wykonywane przy wsparciu przez personel naszej Pracowni.

Rysunek 3. Pierwszy w tut. Pracowni Elektrofizjologicznej (2008 r.) zabieg ablacji arytmii komorowej z              zastosowaniem systemu elektroanatomicznego 3D.

Rysunek 4. Pierwszy w Krakowie zabieg ablacji migotania przedsionków elektrodami wielobiegunowymi (PVAC)  – jednym z tzw. 'single shot devices’  – 'pozwalającymi odizolować żyły kilkoma aplikacjami prądu RF.

Rysunek 5. Pierwszy w Krakowie zabieg ablacji migotania przedsionków metodą krioablacji balonowej ujść żył płucnych (czerwiec 2009 r.). Zabieg ten rozpoczął okres najnowocześniejszego i bezpiecznego leczenia chorych z tą rozpowszechnioną arytmią. Widoczny powrót rytmu zatokowego podczas krioaplikacji.

Rysunek 6. Pierwszy zabieg implantacji rejestratora zdarzeń – urządzenia ciągle monitorującego występowanie arytmii przez ponad rok. To niezastąpiona metoda diagnostyczna – stosowana do monitorowania sporadycznie występujących arytmii oraz do diagnostyki omdleń.

Obecnie Pracownia Elektrofizjologii I Kliniki Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej, jest liczącym się ośrodkiem referencyjnym, w którym wykonuje się ok. 1000 zabiegów rocznie, w tym 400 wszczepień stymulatorów serca jedno i dwujamowych, 200 wszczepień kardiowerterów-defibrylatorów / kardiowerterów-defibrylatorów  resynchronizujących, ok. 80  urządzeń resynchronizujących oraz ok. 500 ablacji RF i krioablacji  – lecząc wszystkie rodzaje arytmii serca. W dobie częstego leczenia zaburzeń rytmu wszczepieniem kardiowertera-defibrylatora narastającym problem są chorzy z licznymi wyładowaniami / burzami elektrycznymi – warto więc podkreślić, że pracowania przyjmuje chorych z tymi zagrażającymi życiu arytmiami z całego makroregionu. Wykonywanie są u nich skomplikowane zabiegi ablacji wykorzystując najnowocześniejszy sprzęt i techniki zabiegowe (mapowanie prawostronne, lewostronne, transaortalne, transeptalne – endokardialne oraz epikardialne).

Duża ilość zabiegów, doświadczenie personelu, ciągłe podnoszenie kwalifikacji (m.in. poprzez staże w wiodących ośrodkach zagranicznych), staranna kwalifikacja chorych do poszczególnych procedur jak również fachowa opieka bezpośrednio po zabiegu przekłada się na bardzo niski odsetek powikłań po zabiegach oraz wysoką skuteczność przeprowadzonych zabiegów.

Rysunek 7. Historyczny RTG klatki piersiowej z pierwszym wszczepionym w Krakowie (w 2002 r.) resynchronizującym rozrusznikiem serca – zabiegiem, który otworzył w naszym województwie erę nowoczesnego interwencyjnego leczenia przewlekłej niewydolności serca.

Rysunek 8. Pierwsza w Krakowie angiplastyka żyły serca (2007) u chorego poddawanego zabiegowi resynchronizacji. Panel A: zwężona w części proksymalnej  żyła dolno-boczna serca uniemożliwia wprowadzenie elektrody stymulującej. Po angioplastyce (panele B-D) – elektroda po prowadnicy angioplastycznej wprowadzona jest bez problemów (panel E). Dzięki temu uzyskano optymalne położenie elektrod stymulujących (panel F). 

Rysunek 9. Pierwsze w Krakowie implantacje rozrusznika ze stałą selektywną stymulacją pęczka Hisa (2014). Panel A: rejestracja potencjału pęczka Hisa z elektrody stymulacyjnej wkrętkowej. Panele B i C: Fluoroskopia oraz RTG klatki piersiowej z implantowaną elektroda stymulującą selektywnie pęczek Hisa, Panel D: badanie echokardiograficzne z obrazowaniem dopplerem tkankowym (strain) ilustrujące synchroniczny skurcz serca podczas stymulacji pęczka Hisa oraz asynchroniczny w przypadku klasycznej stymulacji prawkomorowej u tego samego chorego.